نقد فیلم «او تعقیب می‌کند/It Follows»

هرسال معمولا یک فیلم فوق‌العاده در ژانر وحشت ساخته می‌شود، فیلمی که آنقدر خوب باشد تا تک و تنها طرفداران ژانر را به خود دلگرم و امیدوار کند، سال قبل “بابادوک”، سال قبلترش “احضار”، و آیا فیلمی می‌تواند امسال از “او تعقیب می‌کند” بهتر باشد؟

دختری جوان و زیبا به نام جِی، نفرینی توسط دوست پسرش، هیو، به او منتقل می‌شود. او سعی دارد از آن فرار کند، ولی…

“او تعقیب می‌کند” روحی از سینمای وحشتی دارد که با “روانی” شروع شد و با “هالووین” به اوج رسید، اشارات زیادی به فیلم کارپنتر شده، فیلم بیشتر به شاهکار مسلم ارباب وحشت سینما، جان کارپنتر شبیه است تا سینمای وحشت امروز. همچون هالووین چند جوان که در یک محله قرار دارند دچار مشکلی جدی می‌شوند در دستان چیزی شیطانی می‌افتند، پایان فیلم هم بی شباهت به پایان “هالووین” نیست، پایانی مبهم و تمام عیار که در آن با سکوت تمام فریاد زده می‌شود که هیولا هرگز نمی‌میرد، در آخر هالووین پس از شلیک‌های فراوانی که پلیس به مایکل می‌کند، او باز هم فرار می‌کند، دوربین چند مکان را که خالی هستند نشان می‌دهد در حالی ما هنوز صدای نفس‌های مایکل را می‌شنویم، او همه جا است. در “او تعقیب می‌کند” هم دو شخصیت اصلی دست در دست هم درحال تعقیب دوربین هستند و ما در دوردست فردی را می‌بینیم که در حال حرکت به سوی آنهاست، ما مطمئن نیستیم که او خودش باشد ولی می‌دانیم که از بین نرفته و در همین نزدیکی‌هاست.

ایده‌ی فیلم بستر را برای همه چیز آماده کرده، چیزی که شاید یک نیروی شیطانی باشد، چیزی که آرام، خونسرد ولی کشنده و تسلیم ناپذیر است، همیشه در حال تعقیب شماست. او آرام حرکت می‌کند اما هیچوقت از حرکت نمی‌ایستد، همین ویژگی‌اش بستر را برای ترسی که فیلم قصد رسیدن به آن دارد را باز می‌کند، ترسی که باید در عمق وجودمان ریشه کند، نه اینکه صرفا یک جهش لحظه‌ای بر روی صندلی باشد. من بعد از دیدن فیلم ترسی از اینکه چیزی در حال تعقیب من باشد داشتم، موفقیت یک فیلم ترسناک در پیش بیننده پس چه چیز دیگری می‌تواند باشد؟ چه حس ترسی از این قوی‌تر است که وقتی دوربین در “او تعقیب می‌کند” آرام دارد پن‌های 360 درجه‌ای خود را می‌کند ما در خود و صندلی‌ای که رویش نشسته‌ایم فرو برویم؟

البته فیلم عاری از جامپ اسکِیر هم نیست، بهترین نمونه‌اش تقریبا اوایل فیلم است که جِی متوجه نفرینش می‌شود، این صحنه که مردی قدبلند از انتهای راهرو وارد کادر می‌شود، شباهت فراوانی با یکی از بهترین جامپ اسکِیرهای تاریخ سینما دارد، یعنی سکانس پشت کافه در “مالهلند درایو”، در اینجا هم فقط شخصیت اصلی است که آنرا می‌بیند و همین هم حس خاصی با آن می‌دهد، افکت‌های صوتی‌اش هم به آن شبیه است، افکت‌هایی که در اوج این ترس یک حس خلا و اختلالی صوتی ایجاد می‌کند.

ایده به کارگردان اجازه داده تا نبوغ فیلمش در دکوپاژ را نشان می‌دهد، این چیز را کسی نمی‌بیند(فقط دیده نمی‌شود ولی وجودش همچنان دیگران را تحت شعاع قرار می‌دهد). برای مثال در اواخر فیلم که شخصیت‌هایمان قصد گیر انداختن او را در یک استخر بزرگ دارند، کارگردان ما را در جایگاه کسانی قرار می‌دهد که آنرا نمی‌بینند، و همین سکانس را زیبا کرده، اگر او برای زهره ترک کردن تماشاگر ناگهان پشت سرجِی ظاهر می‌شد به هیچ وجه تاثیری که الان دارد را نداشت، او وارد می‌شود و تنها نشانه‌ای که داریم عکسالعمل جی هست، راز فیلم هم همین است.

در اواخر دهه‌ی هفتاد و هشتاد، این ژانر گرایشی به سوی جوانان و نوجوانان پیدا کرد و سراغ نسل جدید رفت، و سکس را به گونه‌ای نشان داد که باعث به وجود آمدن پیامی کلیشه‌ای شد، به نوعی شکلی سطحی عواقب منفی سکس را گزارش می‌داد. این مضمون اکنو به “او تعقیب می‌کند” نسبت داده می‌شود اما اوضاع این فیلم کاملا فرق دارد، این فیلم به واسطه‌ی ایده‌اش مضمونی را ارائه می‌دهد که من از آن دفاع می‌کنم، مضمونی که نه کلیشه‌ای بلکه بسیار هوشمندانه شکل داده می‌شود؛ این چیز مشخص نیست کی و از کجا آمده، اما فرض می‌کنیم که فرد اولی بوده که این را به یک فرد دیگر از طریق سکس منتقل کرده و همینطور آمده تا به هیو برسد، دختری که درآغاز فیلم توسط همین موجود کشته می‌شود همان کسی است که در یک عکس همراه با هیو می‌بینمش، پس وقتی که او کشته می‌شود، این چیز دوباره به هیو برمی‌گردد و او آن‌را به جِی منتقل می‌کند، وقتی این ایده مطرح می‌شود آنجاست که فیلم جنبه‌های روانشناسانه‌ی خود را نشان می‌دهد، این کار سکس از کاری برای لذت بردن جدا می‌کند و حس ترس عجیبی را به آن نسبت می‌دهد، این ایده بیننده را در دوراهی‌ای نسبت به فهم نیتِ شخصیت عمیقِ پاول نسبت به جِی قرار می‌دهد. ساده انگارانه است که این ایراد مضمونی را به فیلم بگیریم، فیلم بیشتر حالتی ترس جبری و خویی شیطانی به سکس می‌افزاید تا اینکه بیاید پیامی کلیشه‌ای بدهد، فیلم حالتی از شرم را در جامعه‌ی امروز به تصویر می‌کشد که منزجر می‌کند، در قسمتی از فیلم، جِی در یکی از چندین ایجاز فیلم، خود را برای رهایی از این چیز به سه نفر که در قایقی در آب هستند، عرضه می‌کند. شاید بهتر باشد بگوییم که “او تعقیب می‌کند” فیلمی درباره‌ی جنبه‌ی تاریک سکس در بین نوجوانان است.