برای ما که سال‌ها است با آثار سینمایی ژانر اصیل سینمای ایران یعنی «دفاع مقدس» خو گرفته‌ایم، مفهوم شهید گمنام، تازه و بکر نیست. هیچ فیلمی اما در تاریخ سینمای ایران این‌چنین به پرداخت «گمنام بودن فیض است» نپرداخته و شاید تا سال‌ها زیر سایه‌ی سرو زیر آب، نخواهد پرداخت. محمدعلی باشه آهنگر در فیلمی که امسال روانه‌ی جشنواره‌ی فجر کرد، با قصه‌ای محکم و استوار این مفهوم را دوباره‌سازی کرده و به زیبایی این تک جمله‌ی کلیدی را پرورش داده است. در ادامه با نقد فیلم سرو زیر آب همراه گیم‌نیوز باشید.
این نقد قسمت‌‌های مهمی از داستان فیلم را لو می‌دهد، اگر فیلم را ندیده‌اید توصیه می‌شود از خواندن آن صرف نظر کنید.
«سیاوش آبادیان» فرزند دو خانواده از دو قوم ایرانی است با مشخصات متفاوت، از پهنه‌ی غربی این سرزمین تا مرکز فلات ایران، از سبزی و باران تا دل کویر. سیاوش آبادیان شهید سوخته‌ی ماجرای سرو زیر آب است. فیلمی که یک درام سنگین ضد جنگ و نمادین است برگرفته از باوری کهن در میان ایرانیان. سیاوشان. سوگ سیاوش. سووشون سینمای ایران است این سرو زیر آب و به زیبایی هر چه تمام‌تر هم این قصه را بازگو می‌کند.
سوگ سیاوش از پیدا شدن تعدادی «پیکر» شهدای جنگ ایران و عراق آغاز می‌شود. در مقطعی که خاک ایران بازپس گرفته شده و نیروهای ایرانی به دل خاک عراق هجوم برده‌اند و برای استحکام مرزهای ایران در خاک دشمن به مبارزه می‌پردازند. مقطعی کلیدی از جنگ ایران و عراق که مناقشات بسیاری بر سر آن است. سرو زیر آب به دور از این مناقشات، به روایت قصه‌ای می‌پردازد که می‌تواند تا سال‌ها تاثیر فرهنگی آن در سینمای ایران حس شود. فیلم با پیدا شدن خانواده‌ای که برای پیدا کردن فرزندشان به معراج جبهه‌های جنوبی ایران آمده‌اند جان می‌گیرد. «بهرام» و دخترش به دنبال پیدا شدن «سیاوش» آمده‌اند. سیاوشی که قصه‌ای دارد ناگفته. در انتظار رمز گشایی، داستان به پرداخت شخصیت‌های اصلی و فرعی می‌پردازد.
پیکر سوخته‌ی سیاوش آبادیان شناخته می‌شود، اما در خلال دل‌سوزی‌های «جهانبخش کرامت» (بابک حمیدیان) برای خانواده‌های شهدای گمنام و درگیری او با برادرش «جهانگیر» راز این پیکر رفته رفته در دل فیلمنامه برملا می‌شود. پرداخت بی‌نظیر فیلم به موضوع اجازه نمی‌دهد فکر مخاطب جای دیگری برود و از خط اصلی داستان منحرف شود. به این ترتیب، تماشاگر تا پایان، و نقطه‌ی اصلی داستان سنگین فیلم با آن همراه می‌شود.
فیلمنامه تقریبا هیچ‌یک از شخصیت‌های کلیدی را بدون شخصیت‌پردازی نمی‌گذارد. به خوبی می‌داند که بدون نزدیک شدن به خانواده‌ی کرامت، که قرار است تراژدی اصلی فیلم را رقم بزنند، محال است به توفیقی در تاثیرگذار کردن این رویداد دست پیدا کند. به همین ترتیب، خرده‌داستان‌های جهانگیر کرامت در دل فیلمنامه با ظرافت تمام جای گرفته‌اند و با به دست آمدن این شناخت در رویارویی با این شخصیت، هم شهادت او و هم جمله‌ی کلیدی‌اش که در پایان از زبان برادر داغ‌دیده تکرار می‌شود، فرصت برجسته شدن پیدا می‌کنند. معلم شهید، جایی از فیلم می‌گوید «گمنام بودن فیض است» و بعد خود این جمله را معنا می‌کند و به کمک برادرش هم.
خانواده‌ی شهید لر، نقش مهمی در داستان ایفا می‌کنند. برادر سیاوش با بازی شهرام حقیقت دوست، نقطه‌ی عطف فیلم در بازی‌ها است. این بازی خوب با انقلاب درونی همسر شهید با بازی ستاره اسکندی تکامل می‌یابد و در این بازی مکمل به خوبی می‌تواند در بازی‌های فیلم تعادل ایجاد کند. این تعادل، درست جایی به هم می‌خورد که درام اصلی قصه شکل می‌گیرد. ورود خانواده‌ی شهید یزدی (که به شیوه‌ای هوشمندانه مشخص می‌شود زردشتی هم هستند – یعنی حتا از یک آیین دیگر-) به پشت‌تنگه یکی از اصلی‌ترین رویدادهای فیلم است. تنش، رفته رفته ایجاد می‌شود. رویارویی دوستانه‌ی قوم لر و خانواده‌ی یزدی، تنشی خاموش شده دارد که از بابت اشتراک اصلی آن‌ها یعنی خانواده‌ی شهید بودن است. شهادت، ارزشی است که هیچ کس در فیلم بر سر آن مناقشه‌ای ندارد. راه نجات معرفی می‌شود. هم آن‌جایی که پدر شهید لر در سوگ سیاوش خود به حال مادر سیاوش یزدی می‌گرید و هم آن‌جایی که شهادت جهانگیر کرامت، راه را برای فیصله‌دادن موضوع فراهم می‌کند.
الگوی بازی‌های مکمل در خانواده‌ی یزدی هم دیده می‌شود. بازی آرام همایون ارشادی را جنب و جوش مینا ساداتی تکمیل می‌کند و بازی آرام و منفعلانه‌ی فرخ نعمتی را شیوه‌ی سوگ‌وارانه‌ی تکاپوی مهتاب نصیر پور. این الگو حتا در خانواده‌ی کرامت هم دیده می‌شود. رضا بهبودی سبکی از بازی را ارائه می‌دهد که به واسطه‌ی آن بابک حمیدیان می‌تواند آن بازی همیشگی خود را تکرار کند و باری دیگر در نقشی که انگار برای خودش نوشته شده بدرخشد. تنها «مسعود رایگان» است که به تنهایی در دل فیلم یک نقش متمایز را رئال و بدون اضافه کاری ایفا می‌کند و بازی هنرمندانه‌ای از خود بر جای می‌گذارد. شاید انتظارها از این بازیگر در این فیلم بیشتر باشد، اما می‌توان به کوتاهی نقشش بخشید و آن را از جمله نمونه‌های برجسته‌ی کارنامه‌ی بازیگری او به حساب آورد. محمدعلی باشه آهنگر توانسته تعادل را پیش و بیش از همه چیز در فیلم خود ایجاد کند و از این نظر لایق ستایش است. هم این مورد و هم دکوپاژهای پیچیده و تقطیع بسیار صحنه‌ها می‌تواند او را به یکی از گزینه‌های اصلی کسب سیمرغ بهترین کارگردانی تبدیل و کار را برای دیگر کارگردانان دشوار کند.
اما در نقد فیلم سرو زیر آب باید توجه داشت که مهم‌ترین نقطه‌ی قوت فیلم فیلمنامه‌ی نمادین و استوار آن است. نه فقط پیچیدگی‌های درامی که در فیلم احساس می‌شوند و نه فقط لحظاتی احساسی که حتما حداقل یک بار بغض تماشاگر را می‌ترکاند و اگر او با فیلم همراه شود به سادگی اشکش را بر گونه جاری می‌سازد، بلکه ارجاع هوشمندانه‌ی آن به سوگ سیاوش جای تحسین دارد. فیلمنامه‌ی سرو زیر آب، در کنار همه‌ی پرداخت‌ها به موضوع دفاع، ارزش شهادت، تقابل فرهنگی و دلسوزی آدم‌ها در شرایط جنگ، یک گفتمان فرهنگی قدرتمند را شکل می‌دهد. گفتمانی که با دست‌یازی به یک باور اعتقادی راسخ و دیرینه در میان ایرانیان، خطی مستحکم از مرکز ایران تا غرب کشور رسم می‌کند و به همین ترتیب نشان می‌دهد که یک «ملت» بودن، با تمام تفاوت‌های موجود، چیست و چه مزه‌ای دارد.
فیلم سرو زیر آب یک فیلمبرداری قدرتمند هم دارد. استاد علیرضا زرین‌دست بدون اضافه‌کاری و نوآوری خاصی به فیلم جان بخشیده، کادرهای سالم و استاندارد خود را در هنرمندانه‌ترین حالت ممکن خلق می‌کند و به خوبی می‌تواند حس و حال تقابل‌های فیلم در فیلمنامه را به تصویر تبدیل کند. تضاد رنگ‌ها، نورها و تصاویر در فیلم، عین مفهوم فرم در خدمت محتوایی است که انگار محمدعلی باشه آهنگر با باور راسخ خود به آن، به سادگی توانسته از علیرضا زرین‌دست طلب کند. اتفاقی که فیلم را شکوهمند و عارفانه می‌سازد و به تاثیر آن می‌افزاید. قاب‌های علیرضا زرین دست را باید روی پرده‌ی عریض سینما دید تا به عظمت آن پی برد، بنابراین توصیه می‌شود فیلم حتما در سینما تماشا شود.
سرو زیر آب، با قصه‌ی درخشان و موقعیت‌های دشوار خود، کارگردانی درست و به جا، بازی‌های به اندازه، فیلمبرداری هنرمندانه و درخشش در صداگذاری و میکس، چیزی برای تبدیل شدن به یک اثر ماندگار در ژانر دفاع مقدس کم ندارد. این فیلم، علاوه بر این‌که یک فیلم ضد جنگ دیگر از گروهی پر تجربه است، یک اتفاق تازه در قصه‌پردازی محسوب می‌شود. اگر پلان پایانی (گفتگو در ماشین) وصله‌ای فیلم را کنار بگذاریم، فیلم یک تراژدی تمام عیار قدرتمند است که مخاطب را تنها نمی‌گذارد و صرف نظر از همه‌ی کلیشه‌های ژانری که به رعایت آن‌ها التزام دارد، بکر و دوست‌داشتنی کار خود را به پایان می‌رساند.
نقد فیلم سرو زیر آب را خواندید. اگر در مورد این مطلب نظری دارید حتما با ما در میان بگذارید. اگر فیلم سرو زیر آب را در روزهای جشنواره تماشا کرده‌اید، حتما نظرات خود در مورد آن را در قسمت دیدگاه‌ها به ما و مخاطبین گیم‌نیوز منتقل کنید. با ما همراه باشید.